پروین اعتصامی - دنیای اندیشه

تحـصیلات خود را در کالج آمریکایی به پایان رسانیـد؛ و در سال 1303، که هـجده مرحله از سنین عمرش گذشته بود، فارغ التحصیل شد. وی احساسات خود را از این حیث در قطعـه ای بنام نهـال آرزو چـنین بـیان می کند:

پستی نسوان ایران جمله از بی دانشیست               مرد یا زن، برتری و رتـبت از دانستـنیست

زین چراغ معـرفت کامروز اندر دست ماست               شاهـراه سعـی و اقـلیم سعادت روشنست

به که هـر دختر بداند قدر علم آموخـتن                     تا نگـوید کس پسر هـشیار و دخـتر کودنـسـت

پـروین پس از فراغـت از تحصیل چـندی در دفـتر هـمان مدرسهً امریکایی به کار پـرداخت، تا روز نوزدهـم تیرماه 1313 با پـسر عـموی خود ازدواج کرد. اما این ازدواج سعادتی در بر نداشت و پس از اندک زمانی به عـلت اختلاف سلیقهً زن و شوهـر کار به افـتراق کـشید.

پـروین از کودکی گوشه گیر و مردم گریز بود، کمتر سخن می گـفت و بـیشتر می اندیشـید. در جریانات اجـتماعی مربوط به بانوان و در جنبش آزادی حقوق زن عملا مداخله نکرد و این کناره گیری در اشعارش نیز منعـکس است.

بعـضی از اشعـار پروین در مجلهً بهـار، که دارندهً آن پـدرش بود، منـتـشر می شد؛ و دیوانش، که حاوی متجاوز از پنج هـزار بـیت شعـر است، نخستین بار با مقـدمه ای به قـلم " ملک الشعـرای بهـار " در سال 1314 به چاپ رسید. شش سال بعـد، به روز سوم فروردین 1320، پـروین، گـلی که از جمعـیت گـلزار جز سرزنش خار ندیده بود، در بستر بـیماری خفت و نیمه شب روز شنـبه 16 فروردین، در 34  یا 35 سالگی بدرود حیات گـفت، و این قطعه از آثار طبع خود او بر سنگ مزارش نقـش بست:

اینکه خاک سیهش بالینست                               اختر چرخ ادب پـروینست

گرچه جز تـلخی از ایام ندید                                 هـرچه خواهی سخـنش شیرینست

صاحب آن هـمه گـفتار امروز                                سـائـل فـاتـحـه و یـاسـیـنـسـت

دوستان به که ز وی یاد کنند                               دل بی دوست دلی غـمگـیـنـسـت

خاک در دیده بسی جان فرساست                      سنگ بر سینه بسی سنگینست

بـیـند این بستر و عـبرت گیرد                              هـر که را چـشم حقـیقت بـینست

هـرکه باشی و ز هـر جا برسی                           آخرین منزل هـسـتی ایـنـسـت

آدمی گر چه توانگر باشـد                                  چـون بـدین نـقطه رسد مسکـینست

اندر آنجا که قضا حمله کند                                چاره تـسلـیم و ادب تـمکـیـنـست

زادن و کشتن و پـنهـان کردن                             دهـر را رسم و ره دیریـنـسـت

خرم آن کس که در این محـنت گاه                      خاطری را سبب تسکینست

شعـر پـروین با مضامین نو و با علاقه و دلسوزی به حال بـینوایان ممتاز است.  او مدافع حقوق رنجبران و رنج دیدگان، و شریک درد و غم زحـمـتکشان و کشاورزان، و بطور خلاصه، سخنگوی پـر شور و پا برجای تـیره بخـتان است.

پـروین از دایرهً شعـر استادان قدیم قدمی فراتر ننهاده و هـچ گونه دخل و تصرف در سبک و شیوهً قدما نکرده است.  هـنر بزرگ او در آن است که توانسته است افـکار و عـقاید جدید را با متانت و استحـکام و لطف بـیان در هـمان قالب های معـمول و معـهـود عروض فارسی بریزد.

ملک الشعـرای بهـار در مقام شعـر پـروین گـفته است:

شعـر پـروین ترکیـبی است از دو سبک و شیوهً لفظی و معـنوی آمیخته با سبکی مستـدل، و آن دو یکی شیوهً شعـرای خراسان است، خاصه استاد ناصرخسرو، و دیگر شیوهً شعـرای فارس و عراق است، به ویژه شیخ مصلح الدین سعـدی، و از حـیث معـانی نیز بـین افکار و خیالات حکما و عرفاست؛ و این جمله با سبک و اسلوب مستـقلی، که خاص عصر امروزی و بـیشتر پـیرو تجسم معـانی و حقـیقت جویی است، ترکـیب یافته و شیوه ای بدیع به وجود آورده است.

در اشعـار پـروین یک نوع دلتـنگی و ملال خفـیف نهـفته است. این هـمان لحن قناعت و غنای عرفانی قدیمی هاست که در نـشیده های پـروین خزیده و با غـنهً زیاد طلبی و اعـتراض ملایم بـیان گـردیده است. زبان پـروین، با وجود رعایت کامل تکـنیک قوی و مستحکم شعـر کلاسیک، ساده و روان و بسیار زیـبا و دلنشین است. این اشعار را می توان بدون احساس خستگی خواند و لذت برد.

از مخـصات شعـر پـروین صفا و خلوص و جودت فوق العاده، تصویر زندهً طبـیعـت، تـنوع و تجدد در اندیشه و وارستگی از عقاید رایج و حاکم بر جامعه است، و هـمین صفات است که شعـر او را، با وجود پـیروی از سبک و روش پـیشـینیان، یک نوع اصالت و استـقـلال بخـشیده است.